Το Ευχέλαιο ανήκει στα Ιερά Μυστήρια της Εκκλησίας μας και μάλιστα σε εκείνα που χαρακτηρίζονται προαιρετικά και επαναλαμβανόμενα, δηλαδή ο Χριστιανός μπορεί αν θέλει να τα εκτελέσει ή να μην τα εκτελέσει, να τα επαναλάβει ή όχι. Όπως όλα τα Ιερά Μυστήρια έτσι και το Ευχέλαιο ανήκει στις θεοσύστατες τελετές της Εκκλησίας μας, που ως “αγωγοί” μεταφέρουν και μεταδίδουν στα μέλη του σώματος του Χριστού την αόρατη καθαρτική, αγιαστική και θεραπευτική Θεία Χάρη. Είναι μυστήριο της Μετανοίας και συνδέεται άρρηκτα με τα μυστήρια της Μετανοίας – Εξομολογήσεως και της Θ. Ευχαριστίας, και είναι μία συνέχιση, θα λέγαμε, των θαυματουργικών θεραπειών του Κυρίου. “Είναι το μυστήριο του πόνου και της αρρώστιας, αλλά και της υγείας και της παρακλήσεως” (π. Βασ. Καλιακμάνης).
ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ
Ο Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης τονίζει με σαφήνεια ότι το Μυστήριο του Ιερού Ευχελαίου παραδόθηκε στους Αποστόλους και την Εκκλησία από τον ίδιο τον Κύριό μας Ιησού Χριστό. Ο Κύριος, όταν έστειλε τους μαθητές Του δύο – δύο να πάνε στους ανθρώπους να κηρύττουν, τους συνέστησε, όπως μας πληροφορεί ο Ιερός Ευαγγελιστής Μάρκος, να αλείφουν τους ασθενείς με έλαιον “και εξελθόντες εκήρυξαν ίνα μετανοήσωσι και δαιμόνια πολλά εξέβαλλον, και ήλειφον πολλούς αρρώστους και εθεράπευον” (6,12 – 13). Βέβαια, το έλαιον αυτό δεν τους θεράπευε από μόνο του, αλλά με την αόρατη δύναμη του Θεού. Η παλαιότερη μαρτυρία περί του Ευχελαίου προέρχεται από τον Άγιο Απόστολο Ιάκωβο τον Αδελφόθεο, ο οποίος κάνει σαφή λόγο στην Καθολική Επιστολή του για το Ιερό Ευχέλαιο. Συγκεκριμένα συμβουλεύει: “Ασθενεί τις εν υμίν; προσκαλεσάσθω τους πρεσβυτέρους της Εκκλησίας και προσευξάσθωσαν επ ̓αυτόν, αλείψαντες αυτόν ελαίω εν τω ονόματι Κυρίου· και η ευχή της πίστεως σώσει τον κάμνοντα, και εγερεί αυτόν ο Κύριος καν αμαρτία η πεποιηκώς αφεθήσεται αυτώ” (Ιακ. 5,14-15). Που σημαίνει: Είναι κανείς άρρωστος από σας; Ας προσκαλέσει τους πρεσβυτέρους της Εκκλησίας και ας προσευχηθούν πλησίον του, αφού τον αλείψουν με λάδι, στο Όνομα του Κυρίου. Και η προσευχή της Εκκλησίας θα σώσει τον άρρωστο και ο Κύριος θα τον κάνει καλά, ώστε να σηκωθεί από το κρεβάτι· και αν τυχόν έχει κάνει αμαρτίες θα του συγχωρηθούν.
Στο χωρίο αυτό του Αποστόλου Ιακώβου θεμελιώνεται Αγιογραφικά η θεία σύσταση του Ιερού Μυστηρίου του Ευχελαίου. Ο εν λόγω Απόστολος δεν είναι ο εισηγητής του μυστηρίου αυτού, αλλά ως μαθητής του Κυρίου υπακούει σε εντολή Του και καταγράφει στην Καθολική επιστολή του μια βιούμενη αποστολική παράδοση, μια υφιστάμενη πράξη. “Το Άγιον Ευχέλαιον εκφράζει και φανερώνει την αγάπην και την στοργήν ολοκλήρου της Εκκλησίας διά τό άρρωστον, σωματικώς ή και ψυχικώς, μέλος της. Ολόκληρος η Ενορία, εις την οποίαν ανήκει ο ασθενής, εκπροσωπείται από τους πρεσβυτέρους και ενώνει τας προσευχάς της και την αγάπην της δι ̓αυτόν. Ως μέλος της Εκκλησίας όπου είναι πρέπει να αισθανθή την παρουσίαν και την στοργήν των λοιπών μελών. Τούτο έχει ιδιαιτέρως ανάγκην εις τας δυσκόλους στιγμάς της αρρώστιας και της μοναξιάς, εμπρός εις τον κίνδυνον του σωματικού θανάτου”.
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Περί του Μυστηρίου του Ευχελαίου δεν ομιλεί μόνον η Αγία Γραφή αλλά και η Παράδοση της Εκκλησίας μας.
Ο Ιερός Χρυσόστομος σ ̓ ένα λόγο του περί Ιερωσύνης αναφέρεται και στην ιερατική εξουσία “του δεσμείν και λύειν”, η οποία διαδηλώνεται κατά την τέλεση του Ευχελαίου: “Ου γαρ όταν ημάς αναγεννώσι μόνον, αλλά και μετά ταύτα συγχωρείν έχουσιν (οι Ιερείς) εξουσίαν αμαρτήματα. Ασθενεί γαρ τις εν υμίν; Προσκαλεσάσθω τους πρεσβυτέρους της Εκκλησίας, και προσευξάσθωσαν επ ̓αυτόν, αλείψαντες αυτόν ελαίω εν τω ονόματι του Κυρίου. Και η ευχή της πίστεως σώσει τον κάμνοντα, και εγερεί αυτόν ο Κύριος· καν αμαρτίας η πεποιηκώς, αφεθήσεται αυτώ”. Εκ τούτου γίνεται σαφές ότι ο ιερός Πατέρας ομιλεί για το Ευχέλαιο και τη λειτουργική παράδοση της Αντιόχειας.
ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ
Ο πιστός άνθρωπος χριόμενος με το αγιασμένο έλαιο του Ευχελαίου ωφελείται σωματικώς και πνευματικώς. Ο Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης γράφει ότι ο Πρεσβύτερος “σταυροειδώς” χρίει “το μέτωπον διά τους εντός λογισμούς και τα αισθητήρια χρίων εν τω προσώπω”. Δηλαδή, χρίοντας τις παρειές του προσώπου χρίει κατ ̓ ουσίαν τα αισθητήρια όργανα, διότι στο πρόσωπο βρίσκονται τα περισσότερα από αυτά. Χρίει επίσης «και τας χείρας». Έτσι καθαρίζει τον άνθρωπο από τις σκέψεις και τις πράξεις τις πονηρές και τον παραδίδει πλέον στη Χάρη του Θεού, η Οποία επισκιάζει τον πιστό και του χαρίζει τα θεικά και ουράνια δώρα Της.
Ο μακαριστός θεολόγος Π. Τρεμπέλας αναφερόμενος στα δώρα που χαρίζει το Ευχέλαιο γράφει: βοηθεί “πρωτίστως εις την ανακούφισιν από της συνεχούσης τον χριόμενον σωματικής ασθενείας ή και εις την ενδεχομένως πλήρη ίασιν αυτής, είτα (= έπειτα) δε και εις την άφεσιν των αμαρτιών”. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις κατά τις οποίες μετά την τέλεση του Ιερού Ευχελαίου θεραπεύτηκαν αμέσως ασθενείς, οι οποίοι υπέφεραν από βαρύτατα και χρόνια νοσήματα. Βέβαια αυτό δεν συμβαίνει πάντοτε. Επ ̓αυτού γράφει στη “Δογματική” του ο μακαριστός Χρήστος Ανδρούτσος: “Εαν η διά του μυστηρίου τούτου παρεχομένη χάρις δεν χορηγεί αείποτε την ίασιν του σώματος, τούτο δεν πρέπει να αποδίδεται πάντοτε εις το ολιγόπιστον του χριομένου, αλλ ̓εν γένει είναι σύμφωνον προς την βουλήν του ιδρυτού, όστις ιδρύων το μυστήριον τούτο δεν εσκόπει βεβαίως να απαλλάξη δι ̓ αυτού τους οπαδούς αυτού πάσης σωματικής ασθενείας. Εάν δε κατά τον λόγον τούτον η σωματική ίασις δεν παρέχεται πάντοτε, η ευχή όμως της πίστεως εισακούεται πάντοτε”. Και ο μακαριστός θεολόγος Ανδρέας Θεοδώρου αναφέρει στο έργο του “Τα επτά Μυστήρια της Εκκλησίας”: “Συστήνοντας το μυστήριο ο Κύριος δεν απέβλεπε στο να αποσοβήσει το θάνατο από τους πιστούς και να τους κάνει να ζούν αιώνια πάνω στη γη… Άλλωστε η παρουσία της σωματικής ασθενείας αποτελεί στα χέρια της Θείας Πρόνοιας άριστο μέσο διαπαιδαγωγήσεως του ανθρώπου, το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε μετάνοια και κατανόηση της ανθρώπινης ματαιότητος”. Σημασία, λοιπόν, έχει πως και αν δεν έχουμε άμεση και εντυπωσιακή σωματική ίαση, η ευχή της πίστεως εισακούεται πάντοτε, η δε θεραπεία της ψυχής, δηλαδή η συγχώρηση των αμαρτιών του ασθενούς, παρέχεται πάντοτε. Γράφει σχετικά ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς: “Ο προς τον Θεόν και τους Αγίους αυτού προστρέχων εν ανάγκαις και ασθενείαις, εισυμφέρει τούτω (= εάν είναι προς το συμφέρον του) και των σωματικών αναγκών λύεται και των νοσημάτων απαλλάττεται· της δε κατά ψυχήν υγείας και της των αμαρτημάτων αφέσεως αεί (= πάντοτε) επιτυγχάνει”.
ΧΡΟΝΟΣ ΤΕΛΕΣΕΩΣ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΕΥΧΕΛΑΙΟΥ
Ο Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης στο λειτουργικό υπόμνημά του για το μυστήριο του Ευχελαίου τονίζει το χρόνο τελέσεστήριο του Ευχελαίου τελείται δημόσια για όλους τους χριστιανούς τη Μεγάλη Τετάρτη (ή την Μ. Πέμπτη στη Ρωσική Εκκλησία), σύμφωνα πάντοτε με την Πατερική αντίληψη. Έτσι επισημαίνει· “Το γε Ευχέλαιον αναγκαιότατον ως ιερά τελετή και των επτά μυστηρίων υπέρ αρρωστούντων, ως παρελάβομεν, και υπέρ πιστού παντός βουλομένου προσελθείν τοις φρικτοίς μυστηρίοις, μάλλον δε υπέρ παντός περιπεπτωκότος αμαρτήμασιν και τον κανόνα της μετανοίας τετελεκότος και προς το κοινωνήσαι σπεύδοντος, ένδοσιν παρά του πατρός ειληφότος· αφίησι γαρ η αγίου ελαίου ιερά τελετή τε και χρίσις τα αμαρτήματα, ως ο αδελφόθεος γράφει”. Συνεπώς, το Ευχέλαιο μπορεί να τελεστεί, σε συνεννόηση πάντοτε με τον Εφημέριο της Ενορίας, όποτε θέλει ο πιστός, οποιαδήποτε ημέρα και ώρα, εν όψει της προσελεύσεώς του στη Θεία Κοινωνία. Πάντως, πρέπει να προηγείται το Μυστήριο της Μετανοίας και Εξομολογήσεως. Το Ευχέλαιο τελείται στο Ναό ή και κατ ̓οίκον ακόμη και σε έκτακτες περιπτώσεις ασθενειών, σωματικών και ψυχικών, οι οποίες, δυστυχώς, στην αποκαλυπτική εποχή μας μαστίζουν τις κοινωνίες των ανθρώπων.
ΥΛΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΛΕΣΗ ΤΟΥ ΕΥΧΕΛΑΙΟΥ
Για την τέλεση του Μυστηρίου απαιτούνται·
Α ́ Εκ μέρους του πιστού:
Ένα τραπέζι στο οποίο απλώνεται λευκό τραπεζομάνδηλο. Πάνω δε σ ̓ αυτό τοποθετούνται:
Μία Εικόνα του Χριστού ή της Παναγίας με το Χριστό.
Ένα μπολ με αλεύρι και επτά μελισσοκέρια (καθαρό κερί).
Στο κέντρο του μπολ η κανδήλα, με ελαιόλαδο και όχι άλλα έλαια, όπου καίει μία θρυαλλίδα (κανδηλίθρα). Χρειάζεται ακόμη θυμιατό και μοσχοθυμίαμα. Μία χριαλίδα ή βαμβάκι πάνω σε ξυλάκι τυλιγμένο ή μία μπατονέτα.
Β ́ Εκ μέρους του Ιερέως:
Ένα Ευαγγέλιο (μικρού σχήματος), ένα Ευχολόγιο και απαραιτήτως ο Τίμιος Σταυρός (του Αγιασμού).
ΤΙ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΥΛΙΚΑ ΤΟΥ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ
Το αλεύρι μετά την τέλεση του Μυστηρίου χρησιμοποιείται για την παρασκευή προσφόρου, το οποίο κατόπιν προσφέρεται στο Ναό για τη Θεία Λειτουργία, όπου μνημονεύονται και τα ονόματα των ασθενών που έκαναν το Ευχέλαιο. Οι μπατονέτες και τα βαμβάκια καίγονται όταν ολοκληρωθεί η χρίση των πιστών. Μάλιστα το κάψιμο αυτών γινόταν από τον Ιερέα προς αποφυγή βεβηλώσεως αυτών από μέρους ανίδεων πιστών. Ο Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης επισημαίνει ότι τα του Αγίου Ευχελαίου φυλάσσονται με περισσή φροντίδα και σεβασμό. “Διό και φυλακτέον… και τιμητέον και μη αμελητέον όλως αυτού”. Και συνεχίζει ότι, όσοι δε φροντίζουν και αμελούν για τα του Μυστηρίου του ευχελαίου, πέφτουν σε βαρύ παράπτωμα και κατάκριμα.